باتوجه به شیوع گسترده انواع بیماری ها برآن شدیم تا درمورد گیاهان دارویی ازدیدگاه طب سنتی و همچنین طب رایج کنکاش کنیم. طبی که سینه به سینه توسط اجدادمان به ما منتقل شده است وحیف که از آن غافل هستیم.
در این مقاله مروری قصد داریم در مورد گیاه کیسه کشیش در طب سنتی صحبت کنیم.
در این تحقیق از کلید واژه های قوش اپبه، خواص کیسه کشیش درطب سنتی از پایگاه های اطلاعاتی طب نور، نورمگز و pubmed استفاده شده است.
مقدمه
همچنان که بیماری های نوظهور می تازند و بشر را روز به روز در بهت خود فرو می برند،
آشنایی با روش کاشت و برداشت گیاهان مختلف در زندگی بشری که دانش نسبی دارد نیز مفید خواهد بود.
ما از طریق آموخته های خود و علم گیاهان دارویی که از طریق نیاکان خویش به ارث برده ایم، می توانیم تا حدود زیادی ازگسترش بیماری های ناشناخته وصعب العلاج پیشگیری کنیم.
نام های متداول گیاه
قوش: پرنده
اپبهی: نان (مفتوح به الف، ب، پ، ی ساکن)
آذربایجان: درمناطق ترک نشین به “قوش اپبهی ” (نان پرنده) _goosh apbahy
چنته یا چانتا (کیف) چوپان یا همان خورجینک (کیف یا کیسه کوچک چوپان ها) معروف است.
Choban chantasi _khoorjinak_
فارسی : كيسه كشيش _ چمبرك – خاكشير تلخ – چمیز مى نامند.
یونان : طراغیون یا طراقیون
به عربی به نامهای «كيس الراعى» نخله الراعى، شرابه راعى مشهوراست.
به فرانسوى
Capselle
وBourse psateur
به انگلیسی
Capsel وShepherd’s –purse
نامهای علمی گیاه
نام علمى : Capsella Bursa pastoris (L) Medic
مترادفهاى آن : Thlaspi Bursa -pastoris L و Capsella polymorpha Cav
مشخصات گیاه “قوش اپبهی” یا کیسه کشیش
گياهى است از خانواده Cruciferae علفى و يك يا دو ساله به ارتفاع 60- 10 سانتي متر،
دارای برگ هاى كه در بن ساقه به حالت گروهى از ناحيه يقه ی گیاه خارج مىشوند.
داراى بريدگى و پهن و برش نامنظم هستند.
گلهاى گیاه قوش اپبهی، ريز و سفيد است و در تمام سال گل دهی دارد.
ميوه “قوش عپبه” یا کیسه کشیش به شكل خورجين يا كيسه كوچكى است كه بعد از رسيدن شكاف برمىدارد.
اين گياه بومی مدیترانه وآسیاست.
درمزارع هند در سرتاسر مناطق معتدل به ویژه در مناطق شمالغربى هيماليا رویش می کند.
در ايران در كنار جادهها و مزارع وکوههای منطقه آزاد تجاری ماکو، اطراف خوی، تبریز و آذربایجان،
در غرب و شمال ايران در گيلان و شميرانات منتشر شده است.
تركيب شيميايى
این گیاه دارای 4 نوع آلكالوئيد فلورسنت – ساپونين – ماده رامنو گلى كوزيد و آلكالوئيد بورسين،
وهمچنین حاوی ويتامينهاى A وC است.
تکثیر گیاه نحوه کاشت
گیاه کیسه کشیش یا قوش اپبهی به واسطه بذرهایی که بر روی گل های خویش وجود دارد تکثیر می شود.
اندازه بین ردیف ها حدودا 30 سانتی متر است و روی آنها تقریبا 10 سانتی متر فاصله وجود دارد.
این گیاه درخاک هایی که دارای زهکشی و اندکی سایه، خشک و حاوی آهک است، رشد میکند.
و در اوایل فصل بهار و اواخر فصل پاییز گل می کند و در بهار و تابستان برداشت می شود .
خواص کیسه کشیش در طب سنتی
طبع این گیاه در درجه سوم گرمی وخشکی است.
در هند از تخم گياه به عنوان محرّك و از تمامى گياه به عنوان قابض، ضد كمى ويتامينC استفاده مىكنند
و در موارد وجود خون در ادرار و به عنوان استسقا مصرف مىشود.
به عنوان قابض در موارد امراض روده درامعا و احشا استفاده مىشود و چون مدّر است براى استسقا نافع
است.
در چين از خاكستر ريشه و برگهاى گياه براى معالجه ترشحات مفرط بدن و اسهال تجويز مىشود.
گرد آن را روى زخمها مىپاشند التيامبخش است.
در چين قديم از اين دارو براى رفع ناراحتىهاى كبد استفاده مىكردند.
عدهاى آن را براى بند آوردن اسهال و عدهاى نيز براى قطع اسهال خونى مفيد مىدانند.
براى رفع ناراحتىهاى چشم در موارد شبكورى مفيد است.
در مورد خواص آن معتقدند كه مدّر، تببر، بندآورنده خون است و براى درمان انواع خونريزى، تنظيم عادت ماهيانه موثر می باشد.
و در هندوچين نیز تخم و ريشه گياه براى رفع بیماری و اختلالات ریه تجويز مىشود.
ضدّ كمبود ويتامينC در بدن است برای درمان وجود خون در ادرار مفيد است و بهعنوان قابض در مورد
انواع اسهالهاى خونى و اسهال ساده استفاده مىشود.
براى رفع ناراحتىهاى كبد و ناراحتىهاى چشم در درمان عارضه شبكورى مفيد است.
نسخه های شفابخش گیاه کیسه کشیش در طب سنتی
درمناطق ترک نشین وآذربایجان مخصوصا شهرستان ماکو این گیاه به عنوان سبزی خوردن بانان لواش ازچمنزارها چیده وتمیزشده مصرف می شود.
همچنین درسالاد ها و به شکل بورانی مانند گیاهان بومی منطقه مثل گیاه چریش وگیاه بلاغ اوتی، در کنارسفره ها همچنان جایگاه خودرا حفظ کرده است.
درپایین به ذکر نسخه های شفابخش با گیاه کیسه کشیش (قوش اپبهی) می پردازیم.
يكصد گرم تازه يا گرم خشك آن را در يك ليتر آب به مدت دو تا سه ساعت دم كنيد و آب
صافكرده آن را به مرور در طول روز بنوشيد.
و براى قطع خونريزى در فواصل عادت ماهيانه در هر ساعت يك قاشق سوپ خورى خورده شود، بسيار نافع و اثربخش است.
خوردن شيره گياه کیسه کشیش در طب سنتی تازه در درمان استفراغ خونى و اخلاط خونى و ضمنا براى
قطع خونريزىهاى داخلى تاثیر بسيار دارد. شيره گياه تازه کیسه کشیش در طب سنتی با فشار و بدون
حرارت گرفته می شود.
خوردن له كرده گياه “قوش اپبهی” یا کیسه کشیش با قند به صورت خميرشده ، به مقدار 60- 40 گرم در طول روز براى تمام موارد فوق مؤثر است.
از خواص كيسه كشيش در طب سنتی دمكرده آن است: بدین صورت که در 1000 گرم آب
جوش، 100 گرم گياه تازه را 3- 2 ساعت دم کنید و در طول روز بتدريج بخورید.
ودر ضمن می توانید 50- 30 گرم از گیاه خشك شده کیسه کشیش را در يك ليتر آب جوش دم کنید.
از دیگر خواص کیسه کشیش در طب سنتی اين است كه دمكرده گياه به عنوان قابض اسهال را درمان
مىكند و در مرض ” ا ستسقا” به عنوان ادرارآور یا مدراثر شفابخش دارد.
براى عادت ماهانه و يا موارد خونريزى زياد تعدد دفعات آن ده روز قبل از شروع عادت ماهانه مقدار 3 تا 4 فنجان آن روزانه قبل از غذا نوشيده شود.
در موارد اختلالات گردش خون، واريس، هموروئيد، اختلالات هاضمه وآرتريواسكلروز به مدت 21 روز، هر روز سه فنجان قبل از غذا بخورید. پس از يك فاصله 10 الى 14 روزه يك دوره سه هفتهاى را مجدد آغازکنید.
1- افشره گياه تازه كه با فشار دادن اعضاء آن به دست مىآيد به اندازه يك قاشق قهوه خورى درهر ساعت استفاده شود2
2- تنتور: 2 تا 3 بار در روز، 15 تا 20 قطره، براى خونريزيهاى داخلى و خونروى از بينى
3- عصاره مايع: 1 تا 5 قاشق قهوهخورى در روز
لوسيون خونريزى در فواصل قاعدگى:
عصاره روان كيسه كشيش 10 گرم
الكسير گاروس 25 گرم
شربت ساده به اندازه كافى تا 150 ميلىليتر
در هر دو ساعت يك قاشق سوپ خورى به بیمار خورانده شود.
خواص درمانی دانه کیسه کشیش در طب سنتی
1_ دانه ی قوش عپبه (کیسه کشیش) را بخوريد. محرك است، خون را بند مىآورد، براى رفع اختلالات سينه مفيد است.
2- آن را در آتش ریخته و دود آن را به بينى نوزاد می دهند. دود کرده ی دانه آن دماغشدگى را
برطرف و بينى راحت باز مىشود.
3- دانه تازه آن را چرخ كنيد و بدون حرارت با فشار شيره اش را خارج كنيد و هر ساعت به ساعت يك قاشق سوپخورى بخوريد.
براى قطع خونريزى در فواصل عادت ماهيانه بسيار مؤثر و براى قطع اخلاط خونى مفيد است، از استفراغ خونى جلوگيرى مىكند.
4- اگر گرد آن روى زخم ها پاشيده شود التيام بخش است.
مطالعات رایج
طبق تحقیقاتی که در سال 2017 انجام دادند، این گیاه به میزان قابل توجهی خونریزی بعد از زایمان را
کاهش می دهد.
در سال 2013 مشخص شد که رشد سلول های سرطان دهان در انسان ممکن است با مصرف این گیاه
کاهش پیدا کند.
گیاه کیسه کشیش به دلیل دارا بودن ترکیبات سولفورافان می تواند باعث کاهش التهاب در بدن می شود
ودر برابر باکتری هایی که به دارو مقاوم ترشده اند، مفیداست.
همچنین به خاطر دارا بودن خواص ضد التهاب طبیعی، دردرمان سوختگی جزئی و زخم ها کمک می کند.
عوارض ومنع مصرف
افرادی که مبتلا به بیماری قلبی، فشارخون بالا، بیماری تیروئید و بیماری های کلیوی هستند همچنین
خانم های باردار وشیرده نباید به هیچ وجه از این گیاه استفاده کنند.
نتیجه گیری
با توسعه جوامع وپیشرفت علم استفاده ازداروهای شیمیایی، وظهور انواع امراض ناشناخته ازجمله انواع سرطان های نادر و بیماری های خاص لزوم توجه به گیاهان دارویی، با اعمال سیاست های حمایتی جهت حفظ حیات وحش، محیط زیست، مراتع وجنگل بیش از پیش حایز اهمیت است.
نویسنده: معصومه علی زاده(هندواری)، محقق اپی ژنتیک وطب مولکولی، دانشجوی طب سنتی، دانشگاه علوم پزشکی تهران.
منابع وماخذ
- سلطانى، ابو القاسم، (1383)، دائرة المعارف طب سنتى (گياهان دارويى)، 3جلد، ارجمند، دانشگاه علوم پزشكى و خدمات درمانى – تهران، چاپ: اول،
- سلطانى، ابو القاسم، دائرة المعارف طب سنتى (گياهان دارويى)، ج2، ارجمندُ، دانشگاه علوم پزشکی وخدمات درمانی – تهران، ص: 75
- قلندری، سحر، (1395)، بررسی عصاره هیدروالکلی کیسه کشیش برخونریزی پس از زایمان، دانشگاه شهید بهشتی، دانشکده پرستاری ومامایی
- نافع، مهدیس ودیگران،(1393)، بررسی تأثیر عصاره هیدروالکلی کیسه کشیش بر منوراژی، گروه مامایی و بهداشت باروری، دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، تهران، ایران
- گل گلاب، حسين، کتاب گياه (راهنماى گياهى)، 1جلد، دانشگاه علوم پزشكى ايران – تهران، چاپ: اول، 1386 ه.ش.
- گل گلاب، حسين، (1357)، كتاب گياه (راهنماى گياهى)، ص51
- مير حيدر، حسين،(1385)، معارف گياهى، دفتر نشر فرهنگ اسلامى، تهران: 8جلد
- مير حيدر، حسين، (1385)، معارف گياهى، دفتر نشر فرهنگ اسلامى، تهران: ج6، ص: 438